Tôi phải lòng Hội An bởi rất nhiều điều. Ở mái ngói rêu phong có giàn hoa giấy phủ quanh. Ở nơi hẻm ngõ chật hẹp cùng tường vôi cũ kỹ. Ở những ban công thơ mộng nhìn ra sông Hoài êm đềm. Ở con đường đất quanh co với rặng dừa xanh mát hai bên. Và không thể nhắc đến một món quà dân dã, đậm đà hương vị miền Trung: Chè Mè Đen – Hay còn gọi Xí Mà Phủ. Món ăn không chỉ mang nét đặc trưng văn hoá ẩm thực Hội An, mà còn là người bạn từ thuở thơ ấu và cùng tôi lớn dần theo năm tháng.

Chè Mè Đen – Xí Mà Phủ là món ăn có nguồn gốc từ Trung Hoa, xuất hiện tại Hội An từ thế kỷ XVII trong quá trình giao lưu hội nhập, làm ăn của các thương nhân người nước ngoài tại phố cổ. Tên gốc của món này là “chí mà phù”, trong đó chữ “chí mà” nghĩa là hạt mè đen, “phù”nghĩa là nát và những thứ gì có dạng xay nhuyễn, sệt. Từ cái tên, chúng ta cũng có thể hình dung đây là một loại chè, ngoài nguyên liệu chính là mè (vừng) đen còn có một số nguyên liệu khác có từ địa phương như sắn dây, bột khoai, rau mơ, rau má và một số vị thuốc bắc có tính thanh nhiệt, nhuận trường. 

Chè Mè Đen Hội An – Cụ Thiều.

Cụ Thiều và gánh Chè Mè Đen Hội An vào buổi sớm.

Sẽ chẳng khó khăn để bạn tìm thấy quán chè mè đen Hội An nổi tiếng của Cụ Thiều nằm đối diện 118 Nguyễn Trường Tộ, Hội An. Ngày xưa, gánh chè mè đen cùng tiếng rao gọi mời của cụ đã đi qua hết các ngõ hẻm của Hội An, trở nên vô cùng thân thuộc với người dân phố Hội. Sau này, vì sức khỏe cụ đã ngồi cố định ở con phố Nguyễn Trường Tộ. Cứ mỗi sớm đúng 6h, gánh hàng Cụ mở nơi góc phố quen thuộc. Qua đôi ba lần nói chuyện, tôi biết được để có được nồi chè nóng hổi và kịp giờ, cụ phải dậy từ 3h sáng mới có thể nấu được món chè với công thức đặc biệt của mình. Khung giờ trên không phù hợp để ăn chè nhưng quán chè mè đen Cụ Thiều lúc nào cũng đông nghẹt khách đến lạ kỳ.

Gánh hàng của Cụ không chỉ nổi tiếng thơm ngon mà nó cũng thể hiện được vẻ đẹp lao động, chăm chỉ lao động của ông. Tay Cụ thoăn thoắt múc chè, rồi lại nhiệt tình trò chuyện nói cho thực khách những điều thú vị, hấp dẫn ở Hội An. Cụ còn gợi ý cho chúng tôi những món ngon, cũng như địa điểm để thưởng thức những món ăn đấy một cách nhiệt tình.

Công thức món chè mè đen Hội An Cụ Thiều

Chè mè đen cơ bản được chế biến từ những nguyên liệu cần thiết như: mè đen, bột sắn dây, bột nếp và đường. Mè đen được ngâm mềm và đem đi xay nhuyễn, sau đó nấu cùng những nguyên liệu khác tạo nên hương vị béo béo, bùi và ngọt thanh. Tuy nhiên, trong công thức đặc biệt của Cụ Thiều, Cụ còn bổ sung thêm một vị thuốc Bắc, mà loại thuốc đó chỉ có “truyền nhân” mới biết được.

Đây không phải là một món chè Cụ nghĩ ra hoàn toàn, mà nó được đút kết khi Cụ đi gánh hàng thuê cho các thương lái người Hoa buôn bán ở cảng,có cơ hội thử và học được nghề nấu chè từ những người Hoa.

Dù món chè mè đen bắt nguồn từ Trung Quốc nhưng Cụ Thiều chính là người phát triển và lưu truyền thương hiệu chè mè đen cho tới ngày nay, nổi tiếng khắp Hội An.

Cụ rất yêu nghề buôn bán này và đã một mình gắn bó với gánh hàng. Cho tới khi hơn 100 tuổi, Cụ mới chịu nghỉ ngơi và truyền gánh chè cũng như “bí quyết gia truyền” bấy lâu nay cho vợ chồng con gái. Nếu trước đây, bạn chỉ thấy một mình ông cụ ngồi bên gánh hàng như bóng phố cổ in trên đường phố, thì ngày nay bạn sẽ thấy thêm sự xuất hiện của vợ chồng con gái. Hai vợ chồng làm việc rất ăn ý và cũng như Cụ rất hiếu khách. Gánh chè không chỉ thơm ngon có tiếng mà chính người bán cũng toát lên vẻ hồn hậu của người dân phố cổ. Một tay cô thoăn thoắt múc chè, rồi lại nhiệt tình ngoái lại chỉ dẫn cho chúng tôi những ngóc ngách nào có món ăn ngon ở Hội An.

Chè Mè Đen Hội An Trở Thành Di Sản Của Phố Hội

Tất cả từ đôi quang gánh, chiếc mũ vành đã ám màu gió bụi, những đồ nghề khác như cối xay, chày giã mè,… được gìn giữ, nâng niu tại ngôi nhà của gia đình tại địa chỉ K45/17 Trần Hưng Đạo. Từ một công việc mưu sinh, gánh chè xí mà nay đã trở thành như một di sản của thành phố.

Tháng 6-2019, chính quyền thành phố Hội An khai trương điểm tham quan, trình diễn nghề nấu chè xí mà ngay tại nơi này. Đến đây, du khách sẽ được thưởng thức chén chè xí mà nóng hổi, thơm lừng và được nghe những câu chuyện xung quanh chén chè mè đen do chính vợ chồng bà con gái Cụ Thiều thuyết minh tường tận và thưởng thức món Chè Xí Mà đặc biệt ấy. Nơi đây dần trở thành một trong những điểm dừng chân trong các tour du lịch ẩm thực, không những giới thiệu món món ngon độc đáo của Hội An mà còn mang lại một nét đẹp văn hóa, nét đẹp con người Hội An đến với du khách.

Mong rằng qua bài viết này tôi có thế giới thiệu đến với bạn một nét rất riêng trong  ẩm thực Hội An và mong bạn có cơ hội nếm thử món chè mè đen của Cụ Thiều Nhé.

_________

Mời bạn cùng chia sẻ và đọc thêm những tản mạn, những mẫu chuyện của Bếp Bố Bản tại đây